Hoa lan nở vào mùa nào? Bất cứ người nào trồng lan, dù là tài tử hay chuyên gia, luôn ao ước cây lan của mình sẽ trổ hoa trong thời gian ngắn nhất. Người mới chơi lan chờ mùa hoa đến để đánh giá công sức đã bỏ ra, nhà chuyên gia thì hy vọng đạt lợi nhuận lớn nếu đạt được những vụ lan nở đúng mùa.
Không có một họ thực vật nào có số lượng cây hoang dã và lai nhiều như họ lan. Với số loài lan đa dạng, sự nở hoa của lan trở nên phức tạp.
Hiện nay, chưa có nghiên cứu và tìm hiểu nguyên nhân ảnh hưởng đến sự ra hoa của lan và có thể tăng số lần nở hoa hay không. Đặc biệt, phải xử lý như thế nào đối với một cây lan không bao giờ ra hoa?
Lan cũng như các loài thực vật khác, cây muốn ra hoa phải đến tuổi trưởng thành. Ở thời điểm này, cây đã tích lũy đủ cacbohidrat, protein và các chất dinh dưỡng để trở thành một cá thể mạnh và sẵn sàng phát tới. Tuy nhiên, cây cũng phải được trồng trong môi trường thích hợp.
Căn cứ vào mùa trổ hoa, lan ở Việt Nam có thể chia làm 3 nhóm khác nhau: nhóm lan nở vào mùa mưa, nhóm lan nở vào mùa nắng, và nhóm lan nở quanh năm.
Nhóm lan có hoa nở vào mùa mưa
Nguyên nhân làm cho hoa nở của nhóm lan này là do sự khô hạn trong mùa nắng. Các loài như Cattleya mantini, Dendrobium, Aerides, Doritis thường nở hoa trong mùa mưa. Điều kiện không thuận lợi trong mùa nắng thúc đẩy cây lan tích trữ dưỡng chất và sẵn sàng phát triển khi điều kiện thuận lợi trong mùa mưa đến.
Nhóm lan có hoa nở vào mùa nắng
Nhóm lan này có nhiều nguyên nhân khiến hoa nở. Nhiệt độ cao kích thích sự ra hoa của giống Vanda, Arachnis, Renanthera, Aranda vào tháng 2 và tháng 3. Quang kỳ là yếu tố tác động đến sự ra hoa của loài Rhynchostylis gigantea, Cymbidium vùng lạnh. Sự thọ hàn làm cho một số giống Dendrobium vùng cao nguyên Nam Trung Bộ, một số loài thuộc giống Phalaenopsis, và loài Hạc đỉnh nở hoa vào dịp Tết âm lịch tức tháng 2.
Trong tự nhiên, nhiệt độ và độ dài ngày có mối quan hệ chặt chẽ. Vào tháng 12, khi nhiệt độ thấp và ngày ngắn hơn trong năm, nên các loài hoa nở vào dịp Tết âm lịch. Quang kỳ và sự thọ hàn có thể tương tác, tạo ra hay ngăn chặn sự nở hoa. Đối với loài Hạc đỉnh (Phaius tankervilliae), việc này rất rõ ràng. Loài Hạc đỉnh trồng tại vùng Di Linh và Lang Hanh (tỉnh Lâm Đồng) thường nở hoa vào tháng 1-2, trong khi tại thành phố Hồ Chí Minh nhiệt độ cao hơn, hoa lại nở vào tháng 3-4, mặc dù trong điều kiện nhiệt độ thấp, sự phát triển của hoa rất chậm. Loài Cattleya labiata tạo nụ hoa vào tháng 5, nhưng sự phát triển bị ngăn chặn do ngày dài và nhiệt độ nóng. Đến tháng 12, khi ngày ngắn và thời tiết mát mẻ hơn, cây mới ra hoa. Vì vậy, sự xen kẽ giữa quang kỳ và sự thọ hàn có thể tạo ra hoặc ngăn chặn sự trổ hoa.
Nhóm lan có hoa nở suốt năm
Nhóm này gồm đa số các loài thuộc giống Cattleya, Brassavola, Oncidium, Epidendrum. Hoa chỉ hình thành khi giả hành mới ở loài này, và với nhiều giả hành, cây có thể trổ hoa bất kỳ mùa nào trong năm. Điều kiện môi trường phải hoàn toàn phù hợp, và quá trình dinh dưỡng với việc sử dụng tỷ lệ NPK cân đối có thể kích thích sự nở hoa. Trong điều kiện bình thường, cây chỉ được bón phân 30-10-10. Khi cây hình thành giả hành mới, phân bón cho hoa lan theo tỷ lệ 6-30-30 sẽ giúp hoa nở đẹp hơn.
Cách kích thích hoa lan nở đúng thời điểm
Đối với nhóm lan nở theo mùa, việc điều khiển sự ra hoa càng phức tạp. Các loài lan mà sự ra hoa chịu ảnh hưởng của quang kỳ tính và sự thọ hàn là khó thực hiện trong điều kiện Việt Nam. Tuy nhiên, đối với các loài khác, sự ra hoa do nhiệt độ cao hoặc sự khô hạn, việc điều khiển trổ hoa tương đối dễ dàng hơn. Có thể giảm tưới nước để tạo sự khô hạn hoặc tăng ánh sáng để tăng nhiệt độ.
Vì khí hậu không ổn định suốt năm, ngay cả trong mùa mưa cũng có những giai đoạn khô hạn nhỏ, một số loài lan tưởng chỉ nở hoa một mùa cũng có thể nở hoa rải rác trong năm, như một số loài thuộc giống Dendrobium.
Nếu cây lan đã được trồng trong điều kiện lý tưởng, chắc chắn cây sẽ ra hoa. Việc sử dụng các tác nhân nhân tạo để kích thích ra hoa chỉ nên thực hiện trên các cây lan theo yêu cầu, chẳng hạn như trong dịp Tết hay Giáng Sinh. Người chăm sóc phải nhớ rằng luôn có mâu thuẫn giữa sinh trưởng và phát triển.
Đối với một số loài lan không nở vào thời điểm thích hợp, có thể thay đổi thời gian nở bằng những biện pháp đơn giản. Ở các tỉnh phía Bắc, điều này rất dễ dàng nhờ vào nhiệt độ rất lạnh vào mùa đông và nhiệt độ rất nóng vào mùa hè. Chênh lệch nhiệt độ giữa trong vườn và ngoài trời ở cả hai mùa này rất đáng kể. Nhiệt độ thấp kéo dài thời gian hình thành nụ hoa và giúp hoa lâu tàn, còn nhiệt độ cao thì ngược lại. Các tỉnh phía Nam không có sự chênh lệch đáng kể giữa trong nhà và ngoài vườn trong suốt cả năm. Vì vậy, chỉ dễ dàng làm cho hoa nở sớm nhờ vào ánh sáng hơn làm cho hoa nở muộn nhờ lạnh. Tạm thời, cũng có thể dùng những bóng cây râm mát và không khí dễ chịu để kéo dài thời gian nở hoa. Không khí tù hãm dễ làm hoa chóng tàn, việc tưới nước vào hoa cũng tương tự. Dung dịch urê pha loãng có thể kéo dài thời gian trổ hoa của tất cả các loài lan.
Trong quá trình chăm sóc lan, có thể gặp một số cây lan không bao giờ ra hoa. Điều này có thể là do các loài lan vùng lạnh hoặc vùng Á nhiệt đới được trồng trong điều kiện nóng như Renanthera imschootiana, Dendrobium fimbriatum, Dendrobium lindleyi, Vanda denisoniana. Các loài lan Đà Lạt không bao giờ trổ hoa trong điều kiện khí hậu thành phố Hồ Chí Minh. Lan Sophronitis là loài ở vùng lạnh, vì vậy các loài Cattleya có họ hàng với nó như SC, SLC, trồng trong điều kiện nóng rất khó ra hoa hoặc chỉ ra hoa khi có điều kiện khí hậu mát như vào dịp Tết hoặc khi trời bão. Trái lại, một số loài lan vùng nóng như Cattleya pandurata, Laelia tibicinis, Vanda Miss Josephine, Vandopsis lissochiloides không bao giờ ra hoa trong điều kiện tự nhiên ở vùng lạnh, và chỉ trong những trường hợp rất hiếm mới ra hoa. Do đó, khi cây trưởng thành và muốn ra hoa, nên tìm cách cung cấp cho cây nhiều ánh sáng hơn. Cũng có thể cây không có giai đoạn nghỉ ngơi đầy đủ hoặc thọ hàn như đã đề cập ở trên.
Sự nở hoa của lan còn phụ thuộc vào đặc tính sinh lý và di truyền của từng loài. Ví dụ, loài Ngọc điểm có hoa nở rộ vào tháng 1, trong khi loài Long tu, Kim điệp, Giả hạc hoa lại nở vào tháng 2. Vì vậy, vào những năm nhuần, loài Ngọc điểm nở hoa quá sớm, trong khi các loài khác nở đúng vào ngày hái lộc. Ngược lại, vào những năm không nhuần, chỉ có loài Ngọc điểm nở hoa và một số loài nhất định nở hoa lẻ tẻ vào một số ngày. Vì vậy, vào những năm không nhuần, các loài này sẽ được đưa từ Di Linh về thành phố sớm hơn một tháng so với năm bình thường. Nhiệt độ ấm ở thành phố Hồ Chí Minh sẽ thúc đẩy nhanh hơn sự ra hoa so với vùng trồng lan gốc.
Ngược lại, có thể đem lan Ngọc điểm vào những nơi râm mát và phun dung dịch urê loãng để ra hoa trong những năm nhuận. Cả hai biện pháp này đều trái ngược nhau nhằm mục đích giúp lan nở đúng vào dịp Tết.
Đối với loài Phalaenopsis, ở Việt Nam hoa có thể nở vào 2 mùa khác nhau: tháng 8 hoặc tháng 2. Mùa hoa có thể kéo dài từ 2-4 tháng. Khi hoa tàn, có thể cắt trục phát hoa chừa lại khoảng 4 đốt. Phần này sẽ nảy chồi và hoa sẽ nở vào mùa ngược lại. Việc này làm cho vườn hoa lan của người chơi luôn tràn đầy hoa suốt năm.
Theo De Vries (1953), sự nở hoa của lan Hồ điệp do sự thọ hàn. Bà Trần Thanh Vân bổ sung năm 1974 và đã điều khiển thành công sự ra hoa của loài Phalaenopsis amabilis và Phalaenopsis schilleriana dưới 1 năm tuổi. Điều này được thực hiện bằng cách đặt cây vào khí hậu đài, với nhiệt độ 17 độ C vào ban đêm và 24 độ C vào ban ngày, độ ẩm từ 60-80%, quang kỳ từ 6-24 giờ tùy điều kiện trồng cây. Trong khoảng 2-3 tháng, cây lan sẽ nở hoa toàn bộ. Bà cũng đã thành công trong việc ra hoa các loài thuộc giống Dendrobium, Cattleya và Miltonia từ 6 tháng đến 1 năm tuổi.
Sự ra hoa này phụ thuộc vào 3 yếu tố chính: nhiệt độ, ánh sáng và dinh dưỡng. Trong đó, nhiệt độ 17 độ C với quang kỳ 6 giờ chiếu sáng/ngày được sử dụng để kích thích sự trổ hoa.
Holttum (1957) cho rằng hoa của loài Thạch hộc nở hoa do cây bị lạnh trong vài giờ và sẽ trổ hoa sau một tuần. Vì hoa của chúng nở đồng loạt trong cùng một ngày ở bất kỳ nơi nào trong thành phố và các tỉnh lân cận. Sự tạo thành nốt hoa thường gây ra do sự giảm nhiệt độ nhỏ hơn 14 độ C chỉ ban đêm thôi, trong ít nhất 3 tuần.
Sự nở hoa của giống Catasetum càng thú vị, vì trên cùng một cây có thể nở 2 loài hoa khác nhau: hoa đực và hoa cái. Sự ra các loài hoa khác nhau phụ thuộc vào điều kiện môi trường, vì vậy nếu bạn chia sẻ một cây giống Catasetum cho người thân, bạn phải giải thích điều này để tránh mất lòng tin khi hoa lan nở.
Ông Hồ Minh Bạch đã sử dụng Gibberellin nồng độ 100ppm và B1 để kích thích sự ra hoa của lan với kết quả rất tốt. Ở nước ngoài, Jack L. Bivins đã sử dụng chất Gibberellin với nồng độ 500-5,000 ppm để tăng kích thước và rút ngắn thời gian nở hoa của các loài Cymbidium. Câu lạc bộ Học Viện Hoa Lan trường Đại học tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh đã sử dụng phân bò viên để kích thích ra hoa của Cattleya với kết quả rất khả quan.
Trên giả hành, vị trí của chồi hoa cũng thay đổi. Đối với loài thuộc nhóm đơn thân, chồi hoa thường xuất hiện trên các mắt song song với lá và thẳng góc với rễ. Đối với loài Hồ điệp, chồi hoa có thể hình thành phía dưới, phía trên, hoặc dọc suốt thân. Hoa có thể mọc cô đơn hoặc thành từng chùm chia nhánh, thậm chí có thể có hàng trăm hoa.
Các loài thuộc giống Cymbidium, Phaius, thường có hoa dài và mọc từ đáy giả hành mới được tạo thành trong năm. Các loài thuộc giống Cattleya thường có hoa mọc ở đỉnh giả hành mới thành lập. Nụ hoa thường được bọc trong một bao hoa, và có khi bao hoa khô trước khi hoa nở. Trái lại, các loài thuộc giống Dendrobium có nụ hoa nhỏ trên các đốt của thân giả hành mới. Mỗi giả hành có thể hình thành nhiều nụ hoa trong nhiều mùa và nhiều năm khác nhau.
Sự ra hoa của các loài giống Cattleya bắt đầu khi cây hình thành giả hành và lá mới. Một số loài giống Dendrobium sẽ rụng hết lá trước khi ra hoa. Còn các loài giống Catasetum, lá sẽ rụng khi hoa tàn, chỉ chừa lại một giả hành trơ trọi.
Sự ra hoa của lan rất kỳ diệu, và chắc chắn vấn đề này sẽ được quan tâm hơn nữa.
Thời điểm ra hoa lan rừng Việt Nam
Các loại lan ra hoa từ tháng 1 đến tháng 2 (Tết Âm lịch): Long Tu, Kim Điệp, Giả Hạc, Nhất điểm Hồng, Bạch hỏa hoàng, Thủy tiên trắng, Lụa vàng, Ý thảo lai, Ngọc điểm, Hàm Long, Tuyết Ngọc, Tuyết Mai, Hạc đỉnh, Hoàng lan, Hồng lan, Hồng hoàng, Kim hài, Vân Hài, Hài hồng, Hài cánh sen, Hồng Dâu, Hoàng phi Hạc.
Các loài lan ra hoa từ tháng 3 đến tháng 5: Bò cạp tía, Huyết nhung, Cẩm báo, Thanh đạm xanh, Thạch hoa, Ý thảo, Báo hỷ, Đuôi cáo, Hồng nhạn, Mỹ dung Dạ hương, Hỏa hoàng, Giáng Hương, Long nhãn kim điệp, Thái Bình, Thủy tiên tím, Thủy tiên mỡ gà, Uyên ương, Đơn cam.
Các loài lan ra hoa từ tháng 6 đến tháng 9: Thủy tiên cam, Thủy tiên râu, Bạch vĩ hồ, Bầu rượu xếp ba, Phương Dung, Hồng Hạc, Hồng Phượng, Bạch Phượng, Tiểu hồ điệp.
Cách chăm sóc lan nở hoa
- Cành hoặc hoa lan cắt, muốn giữ lâu, cần giữ ở nhiệt độ thấp tương đối, khoảng 10°C. Phải cắt lại phần gốc cành hoa sau khoảng 2-3 ngày để làm tươi trẻ lại phần cắt. Động tác này phải được thực hiện dưới nước để tránh khí trong mô cây. Đối với các chùm hoa Phalaenopsis có dấu hiệu héo, có thể làm tươi lại bằng cách để hoa nổi trên mặt nước trong một bình nước sạch khoảng một đêm.
Mong rằng thông tin trên sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về việc lan nở hoa vào mùa nào, dấu hiệu và cách kích thích nở hoa đẹp. Chúc bạn có một vườn lan thật tuyệt vời!
