Tần suất ân nghĩa

Ân nghĩa là một truyền thống luân lý đạo đức đã được truyền từ hàng ngàn năm trước đến ngày nay. Mỗi dân tộc, mỗi quốc gia đều trọng yếu ân nghĩa. Vì vậy, có câu tục ngữ nổi tiếng: “Ăn trái nhớ kẻ trồng cây”, “Uống nước nhớ nguồn”. Nhớ ơn và đền đáp công ơn là một quy luật đạo đức và cũng là khát vọng tốt đẹp nhất của con người theo đạo Phật. Vì vậy, những lời dạy của Đức Phật rất gần gũi với tình cảm gia đình của mỗi người Việt, tình thương bao la dành cho mọi người và cả thiên nhiên. Đức Phật đã đi vào lòng người bởi giáo lý của Ngài mang tính nhân bản cao. Ngài không dạy những điều cao siêu xa xôi mà chỉ giảng dạy về thực tại. Ngài dạy con người về bốn mối quan hệ quan trọng và cao quý mà người tu theo đạo Phật phải nhớ đến nhiệm vụ của mình. Bốn mối quan hệ ấy được xem là những đạo lý quan trọng của con người, là nền tảng đạo đức cơ bản của con người.

Bốn mối quan tâm

Vậy bốn mối quan hệ đó là gì? Đó chính là: ân Cha Mẹ, ân Sư Trưởng, ân Thí Chủ, và ân Đất Nước.

Ân Cha Mẹ

Mỗi người trong chúng ta đều có quê hương để yêu mến, để nhớ, một nơi chôn nhau cắt rốn. Liên kết với quê hương là hai người cha mẹ đã sanh ra ta. Tình yêu thương của cha mẹ dành cho con cái được nhà văn, nhà thơ ví như biển cả. Đó là một tình cảm thiêng liêng và cao quý nhất: tình mẫu tử và tình phụ tử. Tình cảm ấy đã thấm sâu vào tâm khảm của mỗi người. Vì vậy, không ai không mang ơn cha mẹ trong cuộc đời. Từ khi ta còn trong bụng mẹ cho đến khi được sinh ra, lớn lên và trưởng thành như ngày hôm nay, chúng ta đều nhờ công ơn của cha mẹ. Cha mẹ đã trải qua biết bao gian khổ để nuôi dưỡng ta. Có thể nói công ơn đó không thể nào đo lường được. Chúng ta từ khi còn trong lòng bào thai cho đến khi được đẻ ra, lớn lên và trưởng thành như ngày hôm nay đều nhờ công ơn của cha mẹ. Cha mẹ đã trải qua nhiều khó khăn và vất vả để nuôi dưỡng ta đến khi ta trưởng thành. Không có ngôn ngữ nào có thể diễn đạt hết công ơn trời biển đó. Làm sao quên được những buổi trưa hè nằm nghe văng vẵng tiếng hát ru con của mẹ hiền: “Gió mùa thu mẹ ru con ngủ, năm canh dài mẹ thức đủ năm canh”. Sự sống của chúng ta là do cha mẹ ban tặng. Vì vậy, mỗi chúng ta dù là người tài giỏi đến đâu cũng mang món nợ tình cảm đó nếu tim vẫn còn đập, hơi thở vẫn còn thở. Trong Tương Ưng Bộ Kinh, Đức Phật đã giảng giải cho chúng ta hiểu công ơn của cha mẹ như biển rộng mênh mông bằng một sự so sánh đầy ý nghĩa. “Nầy các thầy Tỳ Kheo, sữa mẹ mà các ông uống trong suốt quá trình luân hồi nhiều hơn nước trong bốn biển”. Vì vậy, công ơn của cha mẹ như trời cao không sánh bằng. Bổn phận của con cái là phải ghi nhớ và đền trả công ơn đó bằng cách hiếu kính và phục vụ cha mẹ, chăm sóc cho cha mẹ, và giúp đỡ cha mẹ trong mọi việc.

Ân Sư Trưởng

Có câu tục ngữ nói: “Ân giáo dưỡng một đời nên huệ mạng, nghĩa ân sư muôn kiếp khó đáp đền”. Thầy là người giáo dưỡng, dạy dỗ chúng ta cả đời. Chúng ta có ngày hôm nay và được hưởng lợi từ thầy là nhờ ân thầy. Không ai trong chúng ta có thể tự mình học hiểu mà không có sự hướng dẫn từ thầy. Vì vậy, ân thầy rất lớn. Có hai loại thầy: thầy thế gian và thầy xuất thế gian.

• Thầy thế gian: Từ khi ta còn bé, thầy thế gian là người dạy dỗ ta, truyền đạt kiến thức, với hy vọng duy nhất là ta trở thành công dân có ích cho xã hội. Thầy giảng dạy với lòng yêu thương, chỉ dẫn cho ta biết điều đúng và đúc kết các chuẩn mực đạo đức xã hội. Vì vậy, ân đức của thầy thế gian rất lớn.

• Thầy xuất thế gian: Từ khi ta bước vào chùa, mặc áo cà sa, trở thành tử sĩ, mọi thứ chúng ta nhận được đều nhờ công đức của thầy. Thầy dạy chúng ta những phương pháp tu hành đúng chánh pháp, dạy cho ta kiến thức, đạo đức làm người. Tuy thầy không sinh ra và nuôi dưỡng chúng ta, nhưng thầy vẫn đầy tình yêu thương, dạy dỗ chúng ta từng điều vị mục, từng chuẩn mực đạo đức xã hội của thế gian. Vì vậy, ân đức của thầy xuất thế gian cũng rất lớn.

Ân Thí Chủ

Mọi vật chất mà chúng ta sử dụng hàng ngày không phải do chúng ta tạo ra. Thức ăn, y phục, thuốc men… tất cả đều nhờ các thí chủ đem đến để cúng dường. Hằng ngày trong cuộc sống, dù giàu hay nghèo, chúng ta đều phụ thuộc vào công lao của người lao động. Vì tín tâm với Tam Bảo, họ tiết kiệm chi tiêu để cúng dường cho Tam Bảo. Có câu tục ngữ nói: “Của một đồng, công một lượng”. Chúng ta cũng biết rằng để có hạt cơm chúng ta ăn hàng ngày, người nông dân phải làm việc vất vả, trải qua nhiều khó khăn và vất vả. Vì vậy, công lao của người lao động và thí chủ là rất lớn. Công ơn của thí chủ không chỉ giới hạn ở công lao của chính mình mà còn bao hàm các thí chủ khác đã cống hiến và giúp đỡ chúng ta trên con đường tu đạo. Những người xuất gia, mặc dù không trực tiếp sản xuất, nhưng vẫn đóng góp cho xã hội, tham gia vào các công việc từ thiện, giáo dục xã hội; do đó, chúng ta không phải là những người tiêu cực như một số người thường nghĩ. Chính chúng ta là những người tích cực, chúng ta không mệt mỏi làm việc tốt như chăm sóc bệnh nhân nghèo, thăm các trại dưỡng lão, chăm sóc trẻ em nghèo thất học… Chúng ta cũng kêu gọi mọi người đóng góp để xây dựng các cầu, cứu trợ những người bị thiên tai, lũ lụt, tuỳ theo khả năng của mình, nhằm giảm bớt nỗi đau trong cuộc sống. Điều đó thể hiện triết lý “tốt đạo đẹp đời”. Bên cạnh đó, đạo Phật là đạo từ bi và trí tuệ, vì vậy Phật giáo luôn mang tính văn hóa truyền thống không bao giờ rời xa xã hội. Nhà nước sử dụng pháp luật để duy trì trật tự và an ninh, người Phật tử cũng cống hiến bằng cách tu dưỡng không ác, làm tốt, tạo lợi ích cho đời sống. Chúng ta không chỉ sử dụng lời khuyên mà còn sử dụng cả thân giáo để hướng dẫn mọi người sống trong tình yêu thương, tránh xa tham, sân, si, hướng dẫn mọi người sống một cuộc sống tốt đẹp, đóng góp vào việc xây dựng xã hội, và xứng đáng là công dân tốt, làm cho đất nước ngày càng phát triển. Những việc như vậy có vẻ bình thường, nhưng thể hiện một cách chân thành về đạo lý đền ơn đáp nghĩa theo tinh thần của Phật giáo.

Ân Đất Nước

Nhà thơ Tế Hanh đã truyền tải tình yêu quê hương đất nước qua những câu thơ: “Quê hương tôi có con sông xanh biết, nước trong soi tóc những hàng tre, tâm hồn tôi là một buổi trưa hè, tỏa nắng xuống dòng sông lấp lánh”. Đất nước là nơi mà chúng ta sinh sống và đã được tổ tiên chăm sóc và bảo vệ. Tổ tiên của chúng ta đã tạo dựng quê hương với công lao và tình yêu thương của họ. Họ đã đổ máu và nước mắt để bảo vệ đất nước từng mét vuông. Chúng ta có ngày hôm nay, được sống trong một đất nước thanh bình hạnh phúc là nhờ công ơn của những người đi trước. Chúng ta cần tôn trọng, yêu quý và bảo vệ đất nước. Chúng ta được sống nhờ công lao của những người lao động và sự bảo vệ của những người anh hùng. Có một bài hát ca ngợi tình yêu quê hương đất nước rằng: “Quê hương mỗi người chỉ có một, như là chỉ có một mẹ thôi. Nếu ai không nhớ quê hương, sẽ không lớn nổi thành người”. Vì vậy, nếu chúng ta quên lãng quá khứ, quên công ơn và sự hy sinh lớn lao của tổ tiên, thì chúng ta sẽ không phát triển. Những người xuất gia, mặc dù không sản xuất, nhưng vẫn đóng góp cho xã hội, tham gia vào các công việc từ thiện, giáo dục xã hội; do đó, chúng ta không phải là những người tiêu cực như một số người thường nghĩ. Chính chúng ta là những người tích cực, chúng ta không mệt mỏi làm việc tốt như chăm sóc bệnh nhân nghèo, thăm các trại dưỡng lão, chăm sóc trẻ em nghèo thất học… Chúng ta cũng kêu gọi mọi người đóng góp để xây dựng các cầu, cứu trợ những người bị thiên tai, lũ lụt, tuỳ theo khả năng của mình, nhằm giảm bớt nỗi đau trong cuộc sống. Điều đó thể hiện triết lý “tốt đạo đẹp đời”. Bên cạnh đó, đạo Phật là đạo từ bi và trí tuệ, vì vậy Phật giáo luôn mang tính văn hóa truyền thống không bao giờ rời xa xã hội. Nhà nước sử dụng pháp luật để duy trì trật tự và an ninh, người Phật tử cũng cống hiến bằng cách tu dưỡng không ác, làm tốt, tạo lợi ích cho đời sống. Chúng ta không chỉ sử dụng lời khuyên mà còn sử dụng cả thân giáo để hướng dẫn mọi người sống trong tình yêu thương, tránh xa tham, sân, si, hướng dẫn mọi người sống một cuộc sống tốt đẹp, đóng góp vào việc xây dựng xã hội, và xứng đáng là công dân tốt, làm cho đất nước ngày càng phát triển. Những việc như vậy có vẻ bình thường, nhưng thể hiện một cách chân thành về đạo lý đền ơn đáp nghĩa theo tinh thần của Phật giáo.

Kết luận

Bốn ân trọng ân – ân Cha Mẹ, ân Sư Trưởng, ân Thí Chủ, và ân Đất Nước là bốn mối quan hệ quan trọng và cao quý mà con người tu theo đạo Phật phải ghi nhớ và đền trả. Để làm được điều này, chúng ta phải tích cực trau dồi kiến thức, sử dụng trí tuệ để vượt qua mọi khó khăn, dùng trí tuệ để sáng tỏ đầu óc và hành động của chúng ta. Chỉ có như vậy, chúng ta mới có một cuộc sống hòa hợp với chân lý của Đức Phật, loại bỏ ích kỷ và dũng cảm tiến bộ trong hành trình tu tập và làm tốt. Với tinh thần từ bi và trí tuệ, chúng ta sẽ thể hiện một tâm hồn bao dung và biết ơn, tôn trọng Tam Bảo, kính trọng công ơn của tổ tiên, hiếu kính cha mẹ, và biết ơn những anh hùng đã có công gìn giữ đất nước. Đó là cách chúng ta đền trả bốn ân một cách thiết thực theo lời dạy của Đức Phật.